سیستم های تأسیسات ساختمان

فصل زمستان که می رسد ناخودآگاه به یاد ایام کودکی و شرایط آن زمان برای گرمایش فضای خانه می افتم و ، بخاری ها و کرسی ها و وسواس در خصوص بسته بودن درب و پنجره و مصرف نفت و گازوئیل را در خاطر مجسم می کنم. در شهرهای سردسیر و خانه های بزرگ آن زمان برخورداری از نظام گرمایشی یکنواخت در تمام فضای خانه شبیه رویا بود. حداقل یک راهرو یا اتاق مهمان همیشه سرد بود. این موضوع هم به فرهنگ صرفه جویی و هم به تعریف از رفاه برمی گشت. سرویس بهداشتی در انتهای حیاط قرار داشت و نهایتا” بایک چراغ نفتی یا بخاری برقی کوچک گرم می شد. در یک دوره تغییر در مدل و سبک زندگی که توأم با توسعه آپارتمان نشینی بود نیاز به تغییرات در سیستم های تأسیسات ساختمان و تبدیل آن به سیستم مرکزی ، استفاده از موتورخانه و شوفاژ برای گرمایش و استفاده از کولر برای سرمایش امری بدیهی گردید. این دوره تغییرعلی رغم افزایش سطح رفاه ، معایب بزرگی با خود به همراه داشت. اول اینکه فرآیند طراحی خانه ها به طور کلی الزام خود به پیروی از اقلیم و طبیعت پیرامون خود را از دست داد. سازندگان و طراحان هیچگونه تعهدی از خود برای تفاوت قایل شدن بین ساخت خانه در مناطق گرمسیر جنوب و سردسیر شمال از خود نشان ندادند. الان شما چه در خیابانها و کوچه های اهواز قدم بزنید یا در خیابانهای تبریز ، تفاوت ماهوی بین معماری خانه ها ، مصالح بکار رفته یا سبک زندگی ، نمی بیند. این در حالیست که در دو قرن پیش یزد با بادگیرها و اردبیل با طاق ها و دیوارهای دو جداره کاملا” قابل تفکیک از هم بودند. نکته دوم در دسترسی آسان به حامل های انرژی نهفته است. دقیق به یاد دارم در ایام جنگ بدلیل کمبود نفت و گازوئیل و گاز مایع و عدم برخورداری عمده مناطق کشور از گاز طبیعی ، بسیاری از مردم در مصرف سوخت رعایت کامل داشتند. در ایام قبل از آنهم کمبود سوخت و عدم وجود تکنولوژی یک موضوع طبیعی بود. ولی اکنون در اختیار بودن انواع انرژی ، فرهنگ مصرف بی رویه را سبب گردیده است.

منتهی وضعیت در دنیای کنونی و در کشورهای دیگر چگونه است؟ در کشورهای پیشرو، امروزه صحبت از ساختمانهای با مصرف صفر ( zero building  ) است. طراحی ساختمانها به گونه ای است که با پیروی کامل از اقلیم و استفاده از هوای طیبعی نیازی به هدر رفت انرژی برای تأمین سرمایش و گرمایش احساس نمی شود. استفاده از سیستم های بی دررو (adiabatic) در صنعت ساختمان سازی ، چندی است که نیاز به موتورخانه های مرکزی بزرگ و سیستم های سرمایشی هزینه را از بین برده است. ساختمانهای با مصرف انرژی صفر با استفاده از مصالح خاص مانند عایق های حرارتی در جداره ساختمان ، پنجره های سه جداره ، (windo film) ویندو فیلم ها  در شیشه های ساختمان به همراه دقت در طراحی اولیه بنا ، باعث گردیده اند تا مصرف انرژی به ازاء هر متر مربع به ۳۰ کیلو وات در ساعت تقلیل یابد. این در حالیست که ما در ایران به طور متوسط ۹۰۰تا۱۱۰۰ کیلووات ساعت به ازای هر متر مربع انرژی مصرف می کنیم. در کنار کاهش مصرف انرژی استفاده از انرژیهای تجدید پذیر مانند انرژی خورشیدی و… یکی دیگر از شاخص های دنیای مدرن امروزیست. انرژی های تجدیدپذیر و وسیله راهکاری برای حذف آلاینده ها و گازهای گلخانه ای به حساب می آیند. بدلیل افزایش هزینه های سوخت های فسیلی و تأثیرات مخرب آنها بر روی محیط زیست و بر هم زدن تعادل اکولوژیک ، امروزه طرح های مرتبط با اصول انرژی صفر ، بسیار کاربردی گشته و از محبوبیت خاصی برخوردار شده است. البته بماند که  در ایران فعلا” در خصوص حذف کولرهای آبی بدلیل کم آبی یا عدم استفاده از سیستم اسپیلت بدلیل پر مصرف بودن به توافق نرسیده ایم.

و هنوز قبول نداریم که چیلرهای جذبی با آن هیبت و جثه عظیم و با آن مصرف عجیب و غریب جایی در صنعت تأسیسات ساختمان قرن بیست و یک ندارد. چرایی این مسأله مانند چرایی مسأله صنعت خودرو پیچیدگیهایی دارد که مجال این بحث نیست ولی دقت در طراحی ساختمانها و تطابق آن با اقلیم و تلاش در جهت استفاده از انرژیهای تجدید پذیر ، همچنین استفاده از مصالح و فرآیندهای ساخت مرتبط با فناوریهای مدرن سه راهکاری است که سلامت و ثروت برای ۸۰ میلیون ایرانی در فضای سکونتگاهیشان به ارمغان می آورد.